Avukat M. Furkan Aladağ, “Ayıplı Maldan Satıcının Sorumluluğu ve Tüketicinin Başvuracağı Seçimlik Haklar”

Ayıplı Maldan Satıcının Sorumluluğu ve Tüketicinin Başvuracağı Seçimlik Haklar

Günümüzde her gün yüzlerce ürün satılıyor, milyonlarca tüketici beklentileriyle raflardan seçim yapıyor. Ancak bazen satın alınan bir ürün, ne yazık ki ambalajının vadettiğini sunmuyor. İşte tam da bu noktada, “ayıplı mal” kavramı ve tüketicinin yasadan doğan hakları devreye giriyor. Bu yazıda, bir ürünün kusurlu çıkması hâlinde tüketicinin hangi seçimlik haklara sahip olduğunu ve bu hakları nasıl kullanabileceğini sade ve anlaşılır bir dille ele alacağız.

Ayıplı Mal Nedir?
Ayıplı mal, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 8. maddesinde; sözleşmeye aykırı, kullanım amacına uygun olmayan, teknik düzenlemelere uymayan ya da objektif olarak beklenen faydayı sağlamayan mallar olarak tanımlanır. Ayıp; malın hem dış görünüşünde fark edilen açık nitelikte olabilir hem de ilk bakışta fark edilemeyen, zamanla ortaya çıkan gizli nitelikte olabilir.

Gizli Ayıp Nedir?
Gizli ayıp, malın teslimi sırasında var olduğu hâlde, tüketici tarafından normal bir gözden geçirme ile makul sürede fark edilmesi mümkün olmayan kusurlardır. Bu tür ayıplar, genellikle kullanım başladıktan sonra ortaya çıkar ve tüketicinin haklarını daha uzun süreyle koruma altına alır. Örneğin; yeni alınan bir buzdolabının birkaç hafta içinde soğutmaması veya bir cep telefonunun bataryasının hızla tükenmesi, gizli ayıplara örnek teşkil eder.

Malın Gözden Geçirilmesi Yükümlülüğü
Tüketici her ne kadar korunan taraf olsa da, teslim aldığı malı makul bir süre içinde gözden geçirmekle ve ayıbı fark eder etmez satıcıya bildirmekle yükümlüdür.
Ancak burada önemli bir ayrım yapılmalıdır;

• Açık ayıp, hayatın olağan akışına göre makul sürede fark edilmesi gereken ayıptır. Alıcı, yine makul bir süre içerisinde satıcıya bildirim yapmalıdır.
• Gizli ayıplarda ise öğrenme anından itibaren derhal satıcıya bildirim yapılmalıdır.

Diğer Kanunlarda veya sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise taşınmazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır.

Satıcının Sorumluluğu
Satıcı, ayıplı maldan dolayı ayıbın varlığını bilmese dahi sorumludur. Bu sorumluluk, sözleşme özgürlüğü çerçevesinde ortadan kaldırılamaz; yani “Satıcı malı olduğu gibi satar, sorumluluk kabul etmez” türünden beyanlar geçersizdir. Ayrıca, satıcıya başvuru hakkı tükenmeden doğrudan üretici ya da ithalatçıya da yönelinebilir.

Tüketicinin Seçimlik Hakları
Tüketici, malın ayıplı olması hâlinde TKHK m.11 uyarınca aşağıdaki dört hakkından birini seçebilir:

1. Sözleşmeden dönme (bedelin iadesi),
2. Ayıp oranında bedel indirimi,
3. Ücretsiz onarım,
4. Malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi.

Tüketici bu haklardan birini tek taraflı iradesiyle seçer. Satıcının “önce onarımı deneyelim” şeklindeki yönlendirmeleri hukuken bağlayıcı değildir.

Uyuşmazlıkların Çözüm Yolu: Hangi Merci Yetkili ve Görevli?
Ayıplı mal nedeniyle tüketicinin seçimlik haklarını kullanmasına rağmen, satıcı tarafından bu hakların gereği yerine getirilmezse, tüketici yasal yollara başvurabilir. Bu başvuruların yapılacağı merciler, uyuşmazlığın parasal değerine göre belirlenir.

2025 yılı için geçerli olan parasal sınırlar aşağıdaki gibidir:

2025 yılı için değeri 149.000 (yüz kırk dokuz bin) Türk Lirasının altında bulunan tüketici uyuşmazlıklarında, İl veya İlçe Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru yapılabilecektir. Bu parasal sınırı aşan uyuşmazlıklarda ise Tüketici Mahkemeleri görevlidir. Tüketici Mahkemesi’nin bulunmadığı yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi sıfatıyla bu davalara bakar.

Tüketici hakem heyetlerine başvuru, ücretsizdir ve e-Devlet üzerinden elektronik başvuru imkânı da mevcuttur.Tüketici Mahkemeleri’ne başvurular ise harca tabidir ve ikametgâhın bulunduğu yer veya karşı tarafın yerleşim yeri esas alınarak yapılabilir.

Sonuç ve Tavsiyeler
Tüketici, haklarını bilerek hareket ettiğinde hem zaman kaybını hem de mağduriyetini azaltır. Satıcılar ise, satış sonrası hizmetin bir maliyet değil; bir güven ve itibar yatırımı olduğunu unutmamalıdır. Alınan her mal, dikkatle kontrol edilmeli, ayıp fark edildiğinde ise vakit kaybetmeden yasal yollar işletilmelidir.

Unutmayalım ki, adalet yalnızca mahkemelerde değil; günlük ticari ilişkilerde de yer bulduğunda anlam kazanır.