Avukat Adem Aydın Yazdı “Hasar gören konut ve işyerlerinin yeniden yapımı için hak sahipliği başvurusu”

6 Şubat 2023 Tarihinde ülkemizde yaşanan ciddi depremler sonrasında birçok ilimiz deprem sonucunda ağır hasar aldı. Hasar alan bu yapıların yeniden inşası ve zararların giderilmesi sorunu ile karşılaşılmaktadır. Öncelikle afetzede vatandaşlarımızın yıkılan ya da hasara uğrayan konut ve işyerleri ile ilgili kendilerine sunulacak olan haklardan yararlanabilme durumlarını “hak sahipliği” kavramı üzerinden değerlendireceğiz.

Depremde yıkılan konut ve işyerleri için hak sahipliği verilmesi
Deprem veya diğer afetler nedeniyle evleri veya işyerleri yıkılan veya ağır hasar alan kişilerin uğradıkları bu zararların bir nebzede olsa giderilmesi, deprem sonucu yıkılan konut ve işyeri ihtiyaçlarının devlet eliyle karşılanması amacıyla Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ile yıkılan yapıların tekrar inşası için kanuni düzenlemeler yapılmıştır. Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun Madde 29 hükmünde düzenlenen hak sahipliği müessesi ile deprem sonucunda yıkılan konut, dükkân ve diğer yapılara sahip olan vatandaşlarımıza hak sahibi olmak şartıyla konut yaptırılması, kredi verilmesi veya evini yapanlara yardım edilmesi sağlanmaktadır. Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun Madde 29 ”Yıkılan, yanan veya ağır hasara uğrayan veya uğraması muhtemel olan binalarla imar planları gereğince kamulaştırılmasında zorunluluk bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere hak sahibi olmak şartıyla konut yaptırılır veya kredi verilir. ”

Hak sahipliği nedir?

Hak sahipliği deprem nedeniyle evi veya işyeri yıkılan kişinin konut ve işyeri ihtiyacının devlet desteği ile karşılanması için Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ile getirilen bir haktır.

Hak sahibi kimdir?

Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Yönetmelik 3. Maddesinde hak sahipliği şu şekilde tanımlanmıştır: ”Bu Yönetmelikte yer alan “Hak sahibi” deyimi, afetzedelerin, yıkılan veya ağır hasar gören binalarla olan mülkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılacak binalardan veya verilecek inşaat kredisinden yararlanabilme durumlarını ifade eder. ‘Kısaca yıkılan veya ağır hasar gören binalarla olan mülkiyet ilişkilerini belgeleyebilen ve yeniden yapılacak binalardan veya verilecek inşaat kredisinden yararlanabilen kişiler hak sahibi olup yapılacak hak sahipliği başvurusu ile getirilen bu haklardan faydalanabilecektir.

Birden fazla hak sahipliği mümkün müdür?

Yaşanan deprem ve diğer afetler neticesinde bazı durumlarda kişiye ait birden fazla konutun yıkılması, ağır hasar alması veya kullanılamayacak hale gelmesi mümkündür. Bu durumda ilk akla gelen soru kişinin birden fazla konutunun zarar görmesi nedeniyle birden fazla hak sahipliği elde edip edemeyeceğidir. Bu konuya ilişkin olarak Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Yönetmelik 9. Maddesinde ” Birden fazla konutu zarar görenler veya görmesi muhtemel olanlar, sadece bir konut için hak sahibi olabilirler.” denilerek kişinin birden fazla konutunun afet nedeniyle kullanılmaz hale gelmesi durumunda sadece bir konut için hak sahibi olabileceği belirtilmiştir.

Hak sahipliği devredilebilir mi?

Afet sonrasında afetzedelerin uğradıkları zararların giderilmesi için afetzedelere sağlanan hak sahipliği üçüncü şahıslara devrolunamaz. Afetten zarar gören bir taşınmaz malı, afetten sonra satış veya başka yolla üçüncü bir kişiye devredilmesi halinde de üçüncü şahıslar hak sahibi niteliğini kazanamazlar.

Ölen kişinin hak sahipliğinin durumu
Hak sahipliği bulunan kişinin ölmesi halinde ona tanınan hak sahipliği ve hak sahipliğine ilişkin hakları diğer tüm mal varlığı gibi mirasçılarına geçmektedir. Mirasçıların birden fazla olması halinde, kendilerine ve eşlerine ait konutu olup olmadığına bakılmaksızın birlikte hak sahibi olurlar. Mirasçılar hak sahipliği sonucunda belirlenen ödeme için birlikte borçlandırılmakta olup borçlanmak istemeyen mirasçıların bu haklarından feragat etme hakları bulunmaktadır.

Hak sahipliği başvurusu nasıl yapılır?

Hak sahipliği başvurusu afet gören yerde bulunan mülki amirlikçe yapılan ilanlar ve bu ilanlarda belirtilen süreler ile belirtilen evrakların valiliklere veya kaymakamlıklara verilmesiyle gerçekleştirilir. Bu başvuruların bizzat hak sahibi tarafından veya usulüne uygun olarak yetkilendirilmiş olan vekili tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Yapılan bu başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine göre yapılmakta olup ilgili yönetmelik kapsamında belirlenen şartları sağlayan kişiler bu haklardan faydalandırılmaktadır. Yapılan başvurular E-devlet sistemine giriş yapıldıktan sonra “Afetzede Hak Sahipliği Başvurusu Sorgulama” ekranında sorgulanabilecektir.

Kimler hak sahibi olamaz?

Yasal sürede talep taahhütname vermeyen ve borçlandırma işlemini yapmayanlar,

Kendisine veya eşine ait aynı cins hasarsız konut, iş yeri ve ahırları olanlar,

Kiracı ve misafir durumunda olanlar,

Mülkiyeti hasar gören tüzel kişiler. (Vakıflar, Dernekler) Ancak ülkemizde yakın zamanda yaşanan depremlerden sonra valilikler tarafından açıklanan hak sahibi listelerinde tüzel kişilerin de ticari hak sahipleri başlığı altında yer aldığı görülmüştür.

Kendilerine ait olmayan arsa ve arazi üzerinde inşaat ruhsatı almaksızın konut, iş yeri ve ahır yapanlar. İmar planında sakıncalı olarak belirtilen yerlerde ruhsatsız olarak yapı yapanlar.

İlgili mevzuata göre DASK yaptırmamış olan taşınmaz sahiplerinin hak sahibi olamayacağı belirtilmiş olsa da bu hükmün daha önceki deprem felaketlerinde uygulanmadığı görülmüş olmakla 6 Şubat Kahramanmaraş depremi sonrasında da uygulanmayacağı düşüncesindeyim. . ADEM AYDIN AVUKAT