Avukat Adem Aydın: “Evlenen kadın artık soyadını isteğe bağlı olarak değiştirebilecek”

Anayasa Mahkemesi tarafından 22/02/2023 tarihinde verilmiş olan bir karar ile kadınların evlendiklerinde erkeğin soyadını almasının eşitlik ilkesine aykırılık teşkil ettiğine kanaat getirerek ilgili kanun hükmünün iptaline karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi (AYM) E.2022/155, K.2023/38 numaralı ve 22/02/2023 tarihli kararıyla, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 187. maddesinin “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir.” şeklindeki birinci cümlesini, Anayasanın 10. Maddesi olan eşitlik ilkesine aykırı görerek iptaline karar vermiştir. İptal edilen madde hükmüne göre iptal öncesinde evlenen kadın kocasının soyadını almakta ancak erkeğin soyadının yanında isteği olması halinde bekarlık soyadını da kullanabilmekteydi. Anayasa Mahkemesi İstanbul 8. Aile Mahkemesinin başvurusu üzerine bu hükmü mevcut durumda iptal etmiştir.
Ancak belirtmek gerekiyor ki iptal kararı 28/01/2024 tarihinde yürülüğe girecektir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararı ile 28.01.2024 tarihi itibarıyla kadın evlilikle doğrudan kocasının soyadını almak zorunda kalmayacaktır. Türkiye’de kadınların kişilik haklarına yönelik büyük bir sayfa açan bu karar öncesindeki uygulamada; kadın kocasının soyadını almak istemiyor ise, kocasına karşı dava açması gerekmekteydi. Bu da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ışığında Anayasa Mahkemesinin 19.12.2013 tarihli ve 2013/2187 sayılı kararı ile mümkün olmuştu. AYM, eşitliğin sağlanabilmesi bakımından kadının bekarlık soyadının kullanabilmesi gerektiğine karar vermişti. Anayasa Mahkemesi son olarak İstanbul 8. Aile Mahkemesinin başvurusu üzerine bu karara ilişkin kanuni düzenleme olan Türk Medeni Kanunu’nun 187.maddesini iptal etmiştir.
Başvuru Gerekçesi
Başvuru kararında özetle; soyadının kadının kimliği ile kişiliğinin bir parçasını oluşturduğu, itiraz konusu kuralla kadının evlenmeden önceki soyadını kullanma hakkına getirilen sınırlamanın meşru bir amacının bulunmadığı, erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkün iken aynı hakkın kadına tanınmamasının eşitlik ilkesiyle bağdaşmadığı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) söz konusu farklı muamele nedeniyle ihlal kararları verdiği, ayrıca bireysel başvuru alanında Anayasa Mahkemesince verilen ihlal kararlarının da bulunduğu ancak değiştirilmeyen kuralın idare tarafından uygulanmaya devam edildiği, bu durumun ise Anayasa Mahkemesi kararlarının bağlayıcılığı ilkesini ihlal ettiği belirtilerek kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Mahkemenin Değerlendirmesi
Kişiliğin bir parçası olan soyadını taşımak yalnızca bir yükümlülük değil aynı zamanda Anayasa’nın 20. maddesi kapsamında bir hak niteliğindedir. Nitekim AİHM de anılan hakkın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesi kapsamında yer aldığını kabul etmiştir. Süreç içerisinde yapılan anayasal değişikliklerle hem kanun önünde eşitlik ilkesinin hayata geçirildiğinden söz edilebilmesi için kadın ve erkek eşitliğinin tam anlamıyla sağlanması gerektiği güçlü bir biçimde vurgulanmış hem de anayasa koyucunun eşitlik ilkesinin eşler arasındaki görünümüne verdiği önem açık bir şekilde ortaya konulmuştur.
Bu itibarla evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da kullanılması yönünden kadın ile erkeğin karşılaştırmaya müsait şekilde benzer durumda bulundukları sonucuna ulaşılmıştır. Erkek evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra da tek başına kullanabildiği hâlde kuralla kadının evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra ancak kocasının soyadının önünde kullanabileceği öngörüldüğünden karşılaştırmaya müsait şekilde benzer durumda olan eşler arasında cinsiyet temelinde farklı muamelenin yapıldığı açıktır.
Nüfus kayıtlarındaki karışıklığın önlenmesi ve soy bağının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesinde kamu yararı bulunmaktadır. Ancak söz konusu kamu yararının sağlanmasının yegâne yolunun kadının evlendikten sonra kendi soyadını eşinin soyadının önünde kullanması olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu nedenle nüfus kayıtlarının düzeni sağlama amacı, kuralla öngörülen farklı muamelenin makul nedeni olarak kabul edilemez. Ayrıca kadının evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı açıktır.
Bu bağlamda eşlere içlerinden birinin soyadını veya bunun dışında bir adı ortak soyadı olarak belirleme imkânının tanınması ya da ortak soyadının eşlerin evlenmeden önceki soyadlarının birleşimden oluşacağının öngörülmesi de mümkündür. Kaldı ki ortak soyadının aile bağlarını korumanın zorunlu unsuru olduğunun, bu manada eşlerin ortak soyadı taşımamaları hâlinde aile bağlarının hiçbir şekilde korunamayacağının söylenmesi de zordur. Buna göre aile bağlarının korunup güçlendirilmesi amacının da kuralla öngörülen farklı muamelenin makul nedeni olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Bu değerlendirmeler ışığında, evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da tek başına kullanılması bağlamında kadın ve erkek arasında kuralla öngörülen farklı muamelenin eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir. Bu kararın sonucunda ise Türk Medeni Kanunu 187.maddesinde yer alan ‘‘ Kadın evlenmekle kocasının soyadını alır ’’ hükmü 28 Ocak 2024 tarihinde yürürlükten kalkacağı kararlaştırılmıştır.
TMK m. 187 iptal kararı sonrasında uygulamada eşlerin evlilik başvurusu sırasında kullanacakları soyadını belirlemeleri gibi düzenlemelerin yapılması gerekecektir. Bu düzenlemelerle erkeğin kadının soyadını alması da mümkün olacaktır. Bu hususlara ilişkin yönetmeliklerin yasa koyucu tarafından çıkarılması gerekmektedir. Bu değişikliğin geriye yürüyerek daha önce evlilik sebebiyle soyadını değiştiren kadınların başvuru ile kendi soyadlarına değişiklik yapabilmelerinin sağlanması mümkün olabilecektir.

Avukat Adem AYDIN